Door Robert van Voren
Gedurende de afgelopen vijfentwintig jaar heb ik in Oekraïne gewerkt, voornamelijk op het gebied van de hervorming van de geestelijke gezondheidszorg en de mensenrechten. Gedurende dezelfde vijfentwintig jaar heb ik, als Nederlands staatsburger, op D66 gestemd, de partij die jarenlang heeft gelobbyd om het referendum in te voeren in het Nederlandse politieke bestel, om zo de kloof tussen politiek en samenleving te verkleinen. Hoe paradoxaal is het dat juist dit referendum een bedreiging is geworden van de democratie zoals we die sinds de Tweede Wereldoorlog kennen.
Het referendum dat over ruim twee maanden plaats heeft, heeft niets te maken met democratie. Mensen wordt gevraagd voor of tegen het Associatieverdrag tussen de EU en Oekraïne te stemmen. In feit is dit hetzelfde als mensen hun mening te vragen over de Verzamelde Werken van Lenin. Het maakt niet uit of je ze gelezen hebt – het is zo’n complex document dat door leken op zoveel verschillende manieren kan worden geïnterpreteerd dat het gewoon geen zin heeft deze vraag voor te leggen. Eigenlijk wordt mensen gevraagd of ze bang zijn of niet, en ik ben er van overtuigd dat de meerderheid van de mensen bang is: bang voor de globalisering, bang voor de snel voortschrijdende technologische vernieuwing en de vierde industriële revolutie, bang voor de oorlog in het Midden Oosten en in Oost-Oekraïne, bang om hun gezellige en comfortabele leven in een Westerse welvaartstaat te verliezen.
Mensen willen op zondagmorgen in december aardbeien op tafel, maar ze willen geen globalisering. Mensen willen er zeker van zijn dat hun yoghurt vers, veilig en met een zekere houdbaarheidsdatum is, maar ze willen geen Europese regelgeving. Mensen willen 24/7 op hun smartphone kunnen surfen, maar ze willen geen nieuwe technologie waardoor banen overbodig worden. Mensen willen het genot maar niet de andere kant van de medaille. Heel normaal, uiteraard, maar ieder normaal denkend mens weet dat het een niet zonder het ander gaat. En toch zal de meerderheid van de mensen die op 6 april “nee” stemmen alleen het ene willen, en niet het ander.
In feite heeft het referendum heel weinig met Oekraïne te maken. Veel mensen hebben nauwelijks een idee wat Oekraïne is. Ik herinner me vijftien-twintig jaar geleden het programma “De Vakantieman”. Bij het begin van elke aflevering liet de Frits Bom, de “vakantieman”, mensen op een vakantiebestemming op de kaart aanwijzen waar zij waren. De meesten hadden geen idee en wezen bijvoorbeeld Polen aan in plaats van Gran Canaria. Dit is de bijwerking van vliegreizen: je zit een paar uur in een afgesloten compartiment en je wordt uitgepoept op je bestemming, God mag weten waar. Oekraïne is dus niet de kwestie, Oekraïne is een abstract begrip dat alles omvat wat beangstigend en onzeker is en het comfortabele leven bedreigt.
Oekraïne is het front, en de Oekraïners vechten onze oorlog uit.
Wat veel belangrijker is, is het feit dat democratie in Europe tot een uiterst gevaarlijk niveau is geërodeerd. Dit komt ten dele door het gebrek aan leiders met een echte visie die mensen kunnen bekoren en richting kunnen geven. Maar het komt ook omdat de politiek geen antwoord heeft op de “politieke gangsters” die nu het politieke leven in Europa beheersen. Terwijl in Italië Berlusconi op alle mogelijke manieren liet zien dat je moreel en financieel corrupt kon zijn en toch aan de macht kon blijven, zag Frankrijk de opkomst van het Front National dat volstrekt verwerpelijk gedachtengoed witwaste om maar als “respectabel” over te komen. In Nederland kregen we onze eigen populist, met als handelsmerk het voortdurend opschuiven van wat acceptabel is en er nog steeds telkens mee kunnen wegkomen. Hij kan de Tweede Kamer een nep-parlement noemen, mannelijke vluchtelingen “testosteron bommen” die in kampen moeten worden opgesloten, hij kan “niet meer Marokkanen” roepen, en telkens passen opgevoede Nederlanders hun acceptatieniveau aan.
Inmiddels heeft hij het niveau bereikt dat mij pijnlijk herinnert aan figuren als Joseph Goebbels en een Julius Streicher, die in de jaren dertig dezelfde stereotype leuzen uitten jegens Joden. Iemand die uit een winterslaap van twintig jaar zou ontwaken, zou zijn ogen en oren niet geloven, maar wij hebben zijn ziek gedrag geaccepteerd omdat het een geleidelijk proces is, telkens een stapje verder. Maar zo begon Hitler in de jaren twintig ook, en vergeet niet dat Hitler op democratische wijze aan de macht kwam, en niet door middel van een staatsgreep zoals de Bolsjewieken!
En tegelijkertijd heeft deze gevaarlijke ontwikkeling in Europa alles te maken met Oekraïne, maar op een andere manier dan de organisatoren van het referendum denken. Oekraïne is het front, en de Oekraïners vechten onze oorlog uit. Wij, zelfgenoegzame en verwende West-Europeanen hebben de neiging dit te vergeten, maar de arme Oekraïners met een gemiddeld maandsalaris van 135 dollar vechten een oorlog uit die wij niet eens zien. We hebben ons oordeel meteen klaar. We bediscussiëren hoe corrupt Oekraïne is, hoe langzaam de verandering na Maidan gestalte krijgt, hoe vreselijk de oligarchen zijn. Maar we zien niet wat er in het land achter de schermen gebeurt, hoe de jonge generatie de geest van Maidan levend houdt en hoe werkelijk veranderingen plaats hebben. Ik zie die verandering, elke dag, en het is verbazingwekkend, het is prachtig. Het is wat mij energie geeft.
De waarheid is dat Europa een oorlogsgebied is geworden. Poetin en zijn criminele vrienden hebben de oorlog naar Europa gebracht.
We vergeten voor het gemak ook maar even dat Nederland na de Duitse bezetting niet meteen een model-democratie was, dat de heren Rockefeller en Ford niet anders waren dan de Oekraïense oligarchen en dat tot op zekere hoogte de oligarch Kolomoiski het land heeft gered door de vrijwilliger bataljons te financieren die het Russische leger tot stilstand hebben gebracht en nu Poetin op een afstand houden, ook ten bate van ons, volgevreten Westerlingen. We oordelen, maar we weten in feite niets, we doen gewoon net als of en in werkelijkheid maakt het ons niets uit.
De waarheid is dat Europa een oorlogsgebied is geworden. Poetin en zijn criminele vrienden hebben de oorlog naar Europa gebracht. Zij stimuleren onvrede door middel van hun sociale media trollen, ze steunen eerder genoemde rechtse politici omdat ze een destabiliserende factor zijn, ze doen er alles aan om Merkel onderuit te halen (al is het alleen al om het feit dat zij als Oost-Duitse een “volksvijand” is), ze verergeren de oorlog in Syrië met hun bombardementen om de vluchtelingenstroom gaande te houden. Oh, en ze vermoorden Russen die het niet met hen eens zijn, ook al leven ze in Engeland. Voor hen is dit referendum een zegen, omdat het een element is in hun poging de Europese Unie om zeep te helpen. Maar de organisatoren van het referendum maakt het niks uit – zij willen aardbeien, en niet de rest. Ze zijn boos, verontwaardigd dat ze door Moskou worden “betaald”, maar ze begrijpen niet eens dat ze niet betaald hoeven worden – ze doen het gratis, ze zijn niets meer dan de volgende lichting “bruikbare idioten”.
Mijn enige hoop is dat de mensen hun ogen openen voordat het te laat is. De democratie loopt ernstig gevaar, maar het is niet te laat. We kunnen het tij nog keren.
Dit maakt het voor de “ja”-campagne heel moeilijk. Hoe kan je een bevolking overtuigen dat het niet om de Oekraïne gaat, maar om iets anders? Hoe leg je uit dat door “nee” te stemmen je in de kaart speelt van een criminele staat die op het punt staat ineen te storten en daardoor nog gevaarlijker is geworden? Zo nu en dan vraag ik me af wat er zou zijn gebeurd als de Duitsers in de jaren dertig een referendum hadden georganiseerd ten aanzien van de Joden: hoeveel mensen zouden tegen hun “verwijdering” hebben gestemd?
Helaas heeft “mijn” D66 een instrument gecreëerd dat nu fundamenteel wordt misbruikt. Mijn enige hoop is dat de mensen hun ogen openen voordat het te laat is. De democratie loopt ernstig gevaar, maar het is niet te laat. We kunnen het tij nog keren.
Delen:
